Αν προσέξει κανείς αυτούς που καλούνται να εκφράσουν δημόσιο λόγο, είτε έχουν ακολουθήσει ανώτατες σπουδές και κατέχουν δημόσια και κυβερνητικά αξιώματα ή υψηλές κοινωνικές και οικονομικές θέσεις, είτε είναι εκλεγμένοι εκπρόσωποι -από έναν αγροτικό σύλλογο μέχρι τους ευρωβουλευτές.

Αν εξαιρέσουμε τους δημοσιογράφους οι οποίοι παίρνουν τον λόγο από τη φύση της δουλειάς τους, για τις δύο κυρίαρχες ομάδες ομιλητών μπορούμε να καταλήξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα:
* Ο «ακαδημαϊκός ειδήμων»: Προέρχεται από τα σπλάχνα της επίσημης εκπαίδευσης. Για να στεναχωρήσω λίγο όσους δεν τα πάνε και πολύ καλά με τον χριστιανισμό, τα πρώτα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν στο όνομα του Χριστού και ήταν δωρεάν. Το πρώτο επίσημο πανεπιστήμιο της Ευρώπης ιδρύθηκε στην Μπολόνια το 1120 με τις ευλογίες της Εκκλησίας.

Δύσκολα θα υποβληθεί κάποιος σε τόσους κόπους και στερήσεις για να σπουδάσει, αν δεν πιστεύει στην αξία της εκπαίδευσης. Αυτό από μόνο του τον ωθεί στη μεροληπτική υπεράσπιση της επιστήμης του και εμμέσως του εαυτού του αφού την υπηρέτησε. Εντάσσεται άθελά του σε μια ελιτίστικη κάστα που μονοπωλεί και πωλεί τη γνώση, ενώ σχεδόν αυθόρμητα εξυπηρετεί τα συμφέροντά της, όχι μόνο τα επιστημονικά και ιδεολογικά αλλά και τα συνεπαγόμενα από αυτήν υλικά. Από τη φύση του ο άνθρωπος ζητάει να επιβεβαιωθεί αντί να διαψευστεί και εξαίρεση δεν αποτελούν ούτε οι επιστήμονες.
Φανταστείτε έναν νομομαθή, με πόσο πάθος μιλάει για τη σημασία των νόμων, έναν αρχιτέκτονα για την αξία της αισθητικής, έναν οικονομολόγο να αντλεί τα επιχειρήματα από τα βιβλία που έγραψε! Δεν χρειάζεται να είσαι φωστήρας για να εκφράσεις και να υπερασπιστείς τη γνώμη σου αρκεί να την έχεις διδαχτεί με επισημότητα και δόξα! Φυσικά υπάρχουν και εξαιρέσεις, αλλά δεν εισακούονται.

Όταν ένας τέτοιος ειδήμων κληθεί να αναλύσει και να επιλύσει ένα πρόβλημα, δεν το κάνει ως πραγματικά «ελεύθερος στοχαστής», αδέσμευτος από τις εγκύκλιες σπουδές και τη θέση του στην κοινωνία, αλλά ως επίσημο πρόσωπο που φέρει έναν θεσμικό ρόλο. Αυτή η διατήρηση του επίσημου ρόλου είναι η κύρια αιτία του συντηρητισμού των διανοούμενων.

Οι τεχνοκράτες, που είναι στη μόδα τα τελευταία χρόνια, φαίνεται να έχουν απολέσει την επαφή με τη ζώσα πολιτική πραγματικότητα σε τέτοιο βαθμό, ώστε ούτε να προβλέψουν τις κοινωνικές ανάγκες μπορούν αλλά ούτε φυσικά να εμπνεύσουν τους πολίτες. Είτε διορισμένοι ως αξιωματούχοι μιας κυβέρνησης είτε ως διευθυντές ενός οργανισμού ή μιας επιχείρησης, αδυνατούν να εκφράσουν έντονες αντιρρήσεις ή ρηξικέλευθες θέσεις, γιατί πιθανόν να τιμωρηθούν με έκπτωση από το αξίωμά τους.
Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, όταν ο «σπουδαγμένος» ανέλθει στην κοινωνία αποκτώντας υψηλές θέσεις, οι σκέψεις και η θεωρία του συγκλίνουν στην «αυθεντία». Μια αυθεντία όμως που πατάει στις παραδόσεις και τη συνήθεια. Αυτό οφείλεται στο ότι αναγνωρίζεται η αξία του από τους συγχρόνους του όχι τόσο στη δική του δυναμική. Η αναγνώριση αφορά στην ιδιότητα του προσώπου όχι το πρόσωπο. Όταν μια ιδιότητα αναγνωρίζεται τότε το πρόσωπο γέρνει προς την αδράνεια και την απόλαυση των προνομίων της. Ιστορική απόδειξη: η εξέγερση του Ταϊπίνγκ στην Κίνα (1851-1864) έγινε από κάποιον Ξιουκουάν, ο οποίος αποτύγχανε συνεχώς στις κρατικές εξετάσεις για την ανώτατη τάξη των μανδαρίνων! Να μην περιμένουμε, λοιπόν, μεγάλα πράγματα από διανοούμενους, καλλιτέχνες και επιστήμονες που κατακτούν ύπατα αξιώματα αλλά από όσους προσπαθούν απελπισμένα και δεν τα καταφέρνουν! Λέτε η αποτυχία στις πανελλαδικές εξετάσεις να γεννήσει κανέναν επαναστάτη;

* Ο «εκπρόσωπος» είναι συνέπεια της δημοκρατίας. Ο αριθμός των ψηφοφόρων δείχνει και το μέγεθος της δύναμης. Πολύ συχνά ακούμε πολιτικούς να φωνάζουν και να διεκδικούν την αλήθεια εις το όνομα της... αριθμητικής. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο λαός τείνει ασυλλόγιστα να αναδεικνύει ανθρώπους που σε μικρό χρονικό διάστημα χάνονται από προσώπου γης. Ποιος θυμάται τρεις βουλευτές της δεκαετίας του ’70 στον νομό Λάρισας;

Αν θέλουμε να ξεχωρίσουμε τον έντιμο εκπρόσωπο από τον λαϊκιστή, δεν έχουμε παρά να ακούσουμε τις λέξεις που χρησιμοποιούν. Ο λαϊκιστής επαναλαμβάνει συνεχώς τις λέξεις «λαός», «πατρίδα», «παράδοση», «θρησκεία», «αλήθεια», ο έντιμος μιλάει για αρχές και δεν προσωποποιεί τον εχθρό. Ο λαϊκιστής δίνει λύσεις εδώ και τώρα, ο έντιμος παρουσιάζει τα προβλήματα και ζητά βοήθεια από αυτούς που μπορούν να την προσφέρουν. Ο λαϊκιστής γίνεται εγωιστής από την λαϊκή αποδοχή, ο έντιμος δυναμώνει από τις ευθύνες που του αναθέτουν.

Όταν σε αναδεικνύει ένα κόμμα τότε κάτι χρωστάς. Όταν σου αναθέτουν μια διεύθυνση τότε κάτι θέλουν από σένα. Ο εκπρόσωπος οφείλει να εκφράζει μια ελεύθερη και καινοτόμο πολιτική, όχι να ξεπληρώνει υποχρεώσεις της ομάδας των ψηφοφόρων που τον εξέλεξαν, του κόμματος που τον ανέδειξε, του τοπικού οργάνου που εξυπηρετεί μόνο την περιοχή του. Η αξιοκρατία ίσως είναι μια απάντηση στα ατομικά συμφέροντα αλλά και στα μικροσυμφέροντα μιας ομάδας αλλά παραμονεύει ο κίνδυνος της αλαζονείας.

Ο ειδήμων και ο λαϊκιστής συμπορεύονται στον δημόσιο δρόμο, αν και από διαφορετικές αφετηρίες. Ο ένας με την έπαρση και την εγγύηση της επιστημονικότητας, ο άλλος με το αδιαπραγμάτευτο των αριθμών, των ψήφων δηλαδή που πήρε. Οι ανεξάρτητοι πολίτες, οι δραστήριοι επιχειρηματίες, οι δημιουργικοί άνθρωποι που ζουν στην αφάνεια είναι σχεδόν αποκλεισμένοι από τον διάλογο. Κανείς δεν μιλάει για το ανέφικτο που θα δονήσει τις ψυχές προς την πραγματοποίησή του, για ένα όραμα. Όλοι δίνουν πρακτικές λύσεις στα οικονομικά ζητήματα και στο πώς θα φορολογηθούν πιο σωστά οι πολίτες, νομικές συμβουλές, απλές διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Και το κράτος στη γωνία χαίρεται...

Αχιλλέας Ε. Κούμπος